Düzlemlere göre fulkrum eksenleri
Düzlemlere göre üç farklı fulkrum ekseni etrafında rotasyon hareketi oluşur.
Birinci (primer) fulkrum ekseni, dental arkın her iki tarafındaki, serbest sonlu kaideye komşu olan iki destek diş (terminal destekler) arasında, horizontal düzlem üzerinde uzanır.
Sagital düzlem üzerindeki, krete doğru ve kretten uzaklaşan rotasyon hareketlerini kontrol eder (Video 1-4).
Video 1-4. Primer fulkrum ekseni, horizontal düzlemde uzanır; sagital düzlem üzerinde krete doğru ve kretten uzaklaşan rotasyon hareketlerine sebep olur.
Protez kaidesi, primer fulkrum ekseni etrafında, çiğneme kuvvetlerinin etkisiyle dokuya doğru gömülme veya yapışkan gıdaların ve/veya üst çenede yer çekimi kuvvetinin etkisiyle dokudan uzaklaşma şeklinde rotasyon hareketi yapar. Bu fulkrum hattı etrafındaki rotasyon hareketinin şiddeti diğerlerine göre daha büyüktür. Destek dişte, en büyük vektörü apikal
yönde olan distoapikal ve mezioapikal kuvvet oluşturur. Destek dişin periodontal ligamentleri aksiyal yöndeki kuvvetlere daha dirençli olduğundan, daha düşük şiddetteki horizontal
veya lateral kuvvetler zararlı etkiye neden olabilir (Video 1-5).
Video 1-5. Protez kaidesine okluzal kuvvetler uygulandığında, primer fulkrum etrafındaki rotasyon hareketi nedeniyle destek dişte distoapikal ve mezioapikal devrilme kuvvetleri
oluşur.
İkinci fulkrum ekseni, arkın bir tarafındaki terminal destek dişin okluzal tırnağı ile dişsiz kret üzerinden geçerek, sagital düzlem içinde uzanır (Video 1-6).
Video 1-6. Dişsiz kret üzerinde sagital yönde uzanan ikinci fulkrum ekseni etrafında, frontal düzlemde rotasyon hareketi oluşur.
Cl I vakasında bu fulkrum hattından her iki dişsiz kret bölgesinde birer adet bulunur. Bu fulkrum hattı frontal düzlemdeki rotasyon hareketlerini kontrol eder ve dişsiz kret üzerinde
kaidenin salınım hareketlerine yol açar. Bu hareketi kontrol etmek daha kolaydır ve şiddeti de o kadar büyük olmaz. Bu kuvvetler de horizontale yakın yöndedir ve ağız dokuları tarafından iyi tolere edilemediğinden, planlamada dikkat edilmesi gerekir.
Üçüncü fulkrum ekseni, orta hatta yakındır ve anterior dişlerin lingualinde yer alır (Video 1-7).
Video 1-7. Üçüncü fulkrum ekseni, vertikal eksen boyunca uzanır ve horizontal düzlem üzerinde rotasyon oluşur.
Bu fulkrum ekseni vertikal yönde uzanır ve horizontal düzlemdeki rotasyonel kuvvetleri kontrol eder. Konumuna bağlı olarak bu hareketten kaynaklanan kuvvetler neredeyse tümüyle horizontal yöndedir. Serbest sonlu protezin balık kuyruğu gibi yalpalama hareketlerine neden olur ve aşırı derecede yıkıcı olabilir. Planlama işlemlerinde özellikle dikkat edilmesi gerekir.