Protezin yapısal unsurlarına göre fulkrum eksenleri

Serbest sonlu protezlerde arkın her iki tarafındaki destek dişler arasından geçen primer fulkrum ekseni, protez bileşenlerine göre de isimler alır (Şekil 1-8).

Şekil 1-8. Protez yapısal unsurlarına göre fulkrum çeşitleri. RF: Retantif fulkrum ekseni, PDF: Primer dengeleyici fulkrum ekseni, SDF: Sekonder dengeleyici fulkrum ekseni.

• Destek dişlere uygulanan kroşelerin tutucu uçlarından geçen retantif fulkrum (RF) ekseni, kaidenin dokudan uzaklaşmasına neden olan kuvvetlerle oluşur.
• Terminal destek dişlere uygulanan tırnaklardan geçen dengeleyici fulkrum ekseni, okluzogingival yöndeki ısırma kuvvetleriyle oluşur ve primer dengeleyici fulkrum (PDF) ekseni adını alır. İndirekt tutuculuk amacıyla sekonder desteklere yerleştirilen tırnaklardan geçerse sekonder dengeleyici fulkrum (SDF) ekseni denir. Serbest sonlu protez kaidesine okluzal yük uygulandığında, destek diş üzerindeki okluzal tırnaklardan geçen PDF ekseni etrafındaki rotasyon, protez kaidesinin alttaki destek dokulara doğru yer değiştirmesine ve hareketli protezin ön bölgesinin ise yukarı doğru rotasyonuna neden olur (Video 1-9).

Video 1-9. Protez kaidesine çiğneme kuvvetlerinin (K) etkisiyle yük uygulandığında, fulkrum ekseni okluzal tırnaktan geçer. PDF: Primer dengeleyici fulkrum.

Serbest sonlu protez kaidesi, yapışkan gıdaların veya yerçekiminin etkisiyle dokudan uzaklaşma yönünde rotasyon hareketi yaptığında primer fulkrum ekseni okluzal tırnaklardan kroşelerin tutucu ucuna kayarak, retantif fulkrum (RF) ekseni adını alır. Protezin ön bölgesi apikal yönde dokuya doğru gömülme şeklinde rotasyon yapar (Video 1-10).

Video 1-10. Protez kaidesine yerinden çıkarıcı kuvvet (K) uygulandığında, fulkrum ekseni kroşe ucundan geçer. RF: Retantif fulkrum.

RF ekseni etrafındaki rotasyon hareketi sonucunda, lingual barın altında, ağız tabanındaki yumuşak dokularda istenmeyen yaralanmalar oluşur. Bu istenmeyen rotasyon hareketi,
fulkrumun önüne yerleştirilen ve indirekt tutucu fonksiyonu gören bir tırnak yardımıyla etkili şekilde önlenebilir. Bu durumda dokudan uzaklaşma yönündeki hareketin fulkrumu, kroşe
ucundan ön bölgedeki tırnağa kayar ve sekonder dengeleyici fulkrum (SDF) ekseni adını alır
(Video 1-11).

Video 1-11. Protez kaidesine yerinden çıkarıcı kuvvet (K) uygulandığında, protezin ön bölgesinin aşağıya doğru rotasyonu, retantif fulkrumun önüne yerleştirilen bir tırnak ile önlenebilir. Bu durumda dokudan uzaklaşma yönündeki hareketin fulkrumu, sekonder destek üzerine yerleştirilen ve indirekt tutucu fonksiyonu yapan bu tırnaktan geçer. SDF: Sekonder dengeleyici fulkrum.