4. Bölüm
Protez Bileşenleri: İndirekt Tutucular

Serbest sonlu hareketli protezlerin, primer fulkrum ekseni etrafında, dokudan uzağa doğru olan hareketine engel olan protez bileşenine indirekt tutucu denir.

Serbest sonlu protez okluzal yük altındayken, fulkrum (Primer Dengeleyici Fulkrum: PDF) ekseni destek dişlerin tırnaklarından geçer. Bu fulkrum ekseni etrafında oluşan, çiğneme kuvvetlerinin sebep olduğu, protez kaidesinin krete doğru olan rotasyon hareketini destek kret veya kretler sınırlandırır (Şekil 4-1).

Protez kaidesine yapışkan gıdaların etkisi, komşu dokuların konuşma, çiğneme ve yutkunma esnasında uyguladıkları kuvvetler ve üst çenede etkili olan yer çekimi kuvveti ile kretten uzaklaşma şeklinde oluşan rotasyon hareketi ise indirekt tutucuların kullanımı ile ön­lenebilir. Protez kaidesi kretten uzağa doğru hareket ettiğinde, fulkrum ekseni tırnaklardan kroşelerin tutucu ucuna kayar (Retantif Fulkrum: RF) ve protezin ön bölgesi yani lingual bar aşağıya doğru hareket ettiğinden, altındaki dokularda yaralanmalara neden olur (Şekil 4-2a).

Kuvvetin uygulandığı bölge (K) ile RF arasındaki kuvvet kolu mesafesi kadar, fulkrumdan öne yerleştirilen tırnak şeklindeki indirekt tutucu, protezin dokudan uzağa doğru olan hare­ketine engel olur. İndirekt tutucu varlığında, fulkrum, sekonder destek üzerine yerleştirilen indirekt tutucudan geçer (Sekonder Dengeleyici Fulkrum: SDF) (Şekil 4-2b).

Kaide hareketinin dengelenmesi için, indirekt tutucunun mümkün olduğu kadar fulkrumdan uzağa yerleştirilmesi gerekir. Anterior dişlerin eğimli lingual yüzeyleri, estetik sakınca ve serbest sonlu kaidenin uzun oluşu gibi nedenlerle, indirekt tutucu olarak kullanılan tırnaklar genellikle kuvvet kolu mesafesi kadar fulkrumdan uzağa yerleştirilemez. İndirekt tutucuya sahip protezde artık ikinci sınıf kaldıraç söz konusudur.

Tamamiyle doğal dişlerden destek alan diş destekli hareketli bölümlü protezlerde destek dişler üzerindeki direkt tutucular, protezlerin yerinden çıkma veya dönme eğilimine karşı ko­yar. Bu tip bölümlü protezler ancak karşıt ark stabilizasyonu nedeni ile indirekt tutucu gerek­sinimi gösterebilirler.

İndirekt tutucular, rotasyonel protez kaidesi hareketlerini kontrol etmenin yanı sıra bazı yardımcı fonksiyonları da yerine getirirler:

1. İlave destek oluşturarak çiğneme kuvvetlerini daha fazla sayıda dişe dağıtırlar.
2. Özellikle tek başına bir diş destek olarak kullanıldığında, bu dişe yerleştirilen indirekt tutucu ön-arka yönde devrilmeye neden olan kaldıraç etkisini azaltabilir. Aslında bu durum­dan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Çünkü birden fazla diş varlığında, destek dişin komşu dişlerle olan proksimal teması, protez kaidesinin dokulardan uzaklaşması esnasında destek dişin bu şekilde devrilmesini önler.
3. Proteze okluzal yönden yük uygulandığında, ana bağlayıcının destek dokulara gömülme­sini önleyerek ilave destek oluştururlar.
4. İndirekt tutucunun minör bağlayıcısının aksiyal diş yüzeyleriyle olan teması, protezin horizontal kuvvetlere karşı stabilize edilmesine yardımcı olur.
5. İndirekt tutucuları destekleyen ön grup dişler lingual yöndeki harekete karşı splintlenmiş olurlar.
6. Serbest sonlu protez kaidesinin beslenmesi veya fonksiyonel ölçü işlemleri esnasında, iskelet alt yapı için üçüncü bir referans noktası görevi yaparak, protezin destek dişler üzerinde doğru konumda yerleştirilmesini temin ederler.

İndirekt tutucunun etkinliğini arttırabilmesi için bazı faktörlere dikkat edilmesi ge­rekir:

1. Direkt tutucuların etkinliği: İndirekt tutucunun fonksiyonunu temin etmesi için, direkt tutucunun protez kaidesi ve tırnakların destek dişten ve dokulardan uzaklaşmasına direnç göstermesi gerekir. Kroşelerin tutucu uçları bu fonksiyonu yerine getiremediğinde, indirekt tutucu rotasyon eksenleri etrafında meydana gelecek harekete veya protezin bütünüyle yer değiştirmesine engel olamaz.
2. Fulkrum eksenine olan uzaklığı: Fulkrum ekseni ve indirekt tutucu arasındaki mesafe ne kadar artarsa, indirekt tutucu o kadar etkili olur.
3. Bağlayıcının rijitliği: Protezin herhangi bir bölümünde etkisinin zayıflamaması için, indirekt tutucuları destekleyen bağlayıcıların rijit olması gerekir.
4. Diş yüzeylerinin etkinliği: İndirekt tutucu, destek dişler üzerinde hazırlanmış ve streslere karşı koyabilen destek olabilecek bölgelere yerleştirilmeli; eğimli diş yüzeylerinde kullanılmamalıdır.